Waarom je – ook bij leefstijl –, niet meteen van probleem naar oplossing kunt
Vrachtwagen voor m’n raam
Ik woon in een oude Vestingstad. De straatjes zijn smal en nauw. En hoewel er bij de ingang van de vesting een verkeersbord staat dat vrachtwagens en bussen van langer dan 7 meter verboden zijn, gebeurt het toch enkele keren per week dat een vrachtwagen zich vastrijdt. Ongeveer voor het raam van mijn werkkamer komt de vrachtwagen tot stilstand, vlak voor een oude brug waar ze niet overheen kunnen rijden en op een kruispunt waar ze geen enkele bocht kunnen halen. Dat resulteert vervolgens in dezelfde route terug achteruit rijden. Met hier en daar een verkeersopstopping tot gevolg.
Wat is nu de oplossing voor dit probleem? Sommige mensen roepen: ‘Bekeuren!’. Dat kan altijd nog. Maar laten we eerst eens kijken welke inzichten in gedrag en gedragsverandering hierbij helpen.
Waarom doet de chauffeur wat hij doet?
Voordat je een effectieve oplossing kunt inzetten, moet je eerst kijken wat er aan de hand is. Je moet het gedrag van de chauffeur analyseren, zodat je de oplossing wel op de juiste gedragsdeterminanten richt. Waarom doet de chauffeur wat hij doet?
Misschien heeft de chauffeur geen kennis van het verbod en heeft het bord bij de ingang over het hoofd gezien. Maar we weten allang dat kennis alleen vrijwel niet tot gedragsverandering leidt. Het kan dus zomaar zijn dat de chauffeur wél de kennis heeft, maar er toch niet naar handelt om allerlei andere redenen.
Misschien wéét de chauffeur wel dat voertuigen langer dan 7 meter verboden zijn, maar denkt hij dat het met zijn vrachtwagen of bus wel meevalt en dat hij die met zijn stuurmanskunsten wél kan manoeuvreren door de smalle straatjes.
Misschien heeft de chauffeur andere overwegingen om toch door de vestingstad te rijden: omrijden kost tijd bijvoorbeeld. Of zijn collega die meerijdt dringt aan en zegt dat het best mogelijk is om door te rijden. Of hij volgt gewoon de lijst die de afdeling planning hem gegeven heeft.
Verschillende oplossingen
Afhankelijk van de reden, is er een andere interventie of oplossing nodig. Dat kan op verschillende manieren en niveaus. We beginnen bij de chauffeur zelf. Als hij het bord niet gezien heeft, kunnen we de bebording aanpassen en opvallender maken. Misschien moet daar ook nog een waarschuwing bij voor het risico op vastrijden als je toch doorrijdt. Of we moeten duidelijker maken wat wél de juiste rijroute is.
We kunnen ook de fysieke omgeving aanpassen. Aan het begin van de vestingstad een fysieke belemmering plaatsen, zodat je eenvoudig weg de vestingstad niet in kúnt komen met een wagen langer dan 7 meter. Of een markering op het wegdek aan brengen. Daarnaast kunnen we op systeemniveau dingen proberen te veranderen: samenwerken met GPS systemen of met afdelingen planning van transportbedrijven om te zorgen dat deze route voor vrachtwagens langer dan 7 meter verdwijnt.
Van vrachtwagens naar worteltjes
Bij leefstijlgedrag werkt het net zo. Als iemand geen of te weinig groente eet, kunnen we uitleggen dat dit wel gezond zou zijn en het advies geven om meer groente te eten. Of we komen meteen met oplossingen zoals lekkere groente-recepten. Dit heeft echter weinig kans op succes. Het is effectiever om eerst te analyseren welke gedragsdeterminanten van belang zijn. Of te wel: waarom eet iemand geen of te weinig groente?
Vindt iemand groente niet lekker? Te duur? Te veel tijd en gedoe om klaar te maken? Zijn er gezinsleden die gaan protesteren als er groente op tafel komt? Heeft iemand voldoende vaardigheden om groente smaakvol te bereiden? Heeft iemand voldoende vertrouwen in zichzelf dat hij in staat is om een lekkere maaltijd met veel groente te kunnen bereiden? Pas als je weet welke factor(en) relevant zijn, weet je waar je interventie op gericht moet zijn. Ook hier kun je op verschillende niveaus interveniëren: op persoonlijk niveau, bijvoorbeeld door mensen te leren hoe ze snel en lekker groente kunnen bereiden of hoe ze kunnen omgaan met negatieve reacties van gezinsleden in het begin. Of op systeemniveau, door bijvoorbeeld het btw-tarief op groenten en fruit te verlagen naar 0%.
Door eerst een goede gedragsdeterminanten-analyse te doen voorkom je dat je je richt op irrelevante determinanten bij dit gedrag en deze persoon in deze situatie, waardoor je alsnog niets bereikt. Of het nu gaat om vrachtwagens of worteltjes: Eerst analyseren en begrijpen voordat je verder gaat. Er zit meer tussen probleem en oplossing: een gedegen analyse.
Wil je meer weten over de factoren die allemaal belangrijk zijn om mee te nemen in de analyse bij een leefstijl- en gedragsverandering? In mijn boek ‘Ik ga het gewoon doen’ lees je er meer over, en welke interventies jij als professional kunt inzetten.
